Bir önceki başlıkta “Paragrafta Anlam” konusunu işlemiştik. Paragrafın yapısı ise bu başlık altında incelenecektir.
PARAGRAFIN YAPISI
Paragrafı yapısını oluşturan cümleler; düşünsel, anlam ve anlatım biçimi bakımından beş adet başlık altında incelenir. Bunlar;
- Giriş Bölümü
- Gelişme Bölümü
- Sonuç Bölümü
- Paragraf Tamamlama
- Düşüncenin Akışını Bozan Cümleler
1) Giriş Bölümü
Paragrafta giriş bölümü, bir ya da birden çok bölümden oluşan, ayrıntı içermeyen ve paragrafın konusunun açıklandığı bölümdür. Paragrafta ana düşünce genellikle giriş cümlesindedir.
Giriş bölümü, kendinden sonraki bölümlerde geliştirilmeye ve açıklanmaya müsait olmalıdır.
NOT: Giriş bölümünde “bu nedenle, bundan dolayı, böylelikle, öyleyse” gibi kendinden önceki ya da sonraki cümleye bağlayıcı kelimeler bulunmaz.
Bu bölümü ile ilgili sorular genellikle aşağıdaki gibi olur;
- Bu paragrafın giriş cümlesi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
- Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerin giriş-gelişme-sonuç şeklindeki dizilişi aşağıdakilerden hangisidir?
Örnek – 1
Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olabilir?
A) Bu nedenle karşımızdaki insana hemen güvenemeyiz.
B) İnsanı anlamak, evreni anlamak demektir.
C) Yapılanlar elbette yanlış.
D) İşte bu yüzden sanat, toplum olmadıkça bir anlam ifade etmez.
E) Doğanın kanunu da buna benzer.
2) Gelişme Bölümü
Gelişme bölümü, giriş bölümünün devamı olup, girişte verilen konunun açıklandığı bölümdür. Konuyla ilgili örnekler bu bölümde verilir. Cümleler, kendinden önceki ve sonraki cümlelerle “fakat, ama, ancak, ne var ki” gibi bağlaçlarla bağlantı kurar.
Gelişme bölümü ile ilgili sorular genellikle şu şekilde sorulur:
- Yukarıdaki cümlelerden hangisi konunun akışı bozmaktadır?
- “….” cümlesi, yukarıdaki cümlelerden hangisinden sonra getirilirse anlam bütünlüğü kaybolmaz?
- Yukarıda numaralandırılmış cümlelerden anlamlı bir parça oluşturmak istenildiğinde, doğru sıralama aşağıdakilerden hangisi olur?
Örnek – 2
I. Akrabalar, komşular mutlaka birbirlerini ziyaret eder, hal hatır sorarlardı.
II. Kim bilir, belki de bizden sonraki nesiller bayram ruhunu yeniden diriltir.
III. Ne yazık ki artık bayramlar eskisi gibi değil.
IV. Eski bayramlar bir başkaydı.
Yukarıda numaralandırılmış cümlelerden anlamlı bir paragraf oluşturulmak istenirse, sıralama aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
A) III – I – IV – II
B) II – III – I – IV
C) IV – III – I – II
D) IV – I – III – II
E) IV – II – I – III
3) Sonuç Bölümü
Giriş bölümü ile tanıtılan, gelişme bölümü ile örneklenen ve geliştirilen konu, sonuç bölümünde toparlanır ve tamamlanır. Sonuç bölümü, paragrafın özeti gibidir. “Sonuç olarak, böylelikle, çünkü, özetle” gibi kelimeler bu bölümde görülür.
Örnek – 3
O her zaman, şiirinin diğerlerinden farklı olduğunu belirtir. Özgür ruhlu, sınır koymayan şairleri örnek alır. Çünkü okuyucun hayal gücü onun şiirleri ile canlanmalıdır. Ona göre…
Yukarıdaki paragrafın sonu, aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Şiir halk için değil, sanat içindir.
B) Hayatta bir şiir gibidir.
C) Şiir, okuyucunun hayalinde canlandırabildiği kadar güzeldir.
D) Ölümün soğukluğunda bile bir şiirsellik vardır.
E) Şair olmak sadece şiir yazabilmek değildir.
4) Paragraf Tamamlama
Paragraf tamamlama soruları gellikle, soruda verilen paragrafın ilk cümlesini bulmaya yöneliktir. Bu türe ait sorular “Yukarıdaki paragrafın ilk cümlesi aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?” şeklindedir.
Paragrafın ilk cümlesi, aynı zamanda paragrafın ana düşüncesi, konusuyla uyumlu olmalı, kendinden önce gelebilecek bir cümleye bağımlı bir yapıda olmamalıdır.
Örnek – 4
…Eğer senin ilgili öne sürülen düşünceleri kaldıramazsan, hakkında yapılan olumsuz eleştirileride haklı çıkarmış olursun. Bu düşüncelere karşı hoşgörülü olmanın yolu da insanın kendisi ile her yönden barışık olmasına bağlıdır.
Yukarıdaki parçanın akışına göre aşağıdaki cümlelerden hangisi paragrafın ilk cümlesi olabilir?
A) İnsan, eleştirilere açık olmalı.
B) Yazar olmak, aynı zamanda kendinle barışık olmaktır.
C) Hoşgörü, önemli bir erdemdir.
D) Olumsuz eleştiriler her zaman karşımıza çıkar.
E) Her insanın kendine has bir düşünce biçimi vardır.
5) Düşüncenin Akışını Bozan Cümleler
Paragraflar, her zaman kendi içinde anlam bütünlüğü olan yazılardır. Paragrafta bulunan bütün cümleler, yazıda belirtilmek istenen ana düşünceyi destekler. Eğer bu ana düşünce dışında bir cümle olursa, bu durum paragrafın akışını bozar. Bu konu hakkında sorulan sorular da bu bozulma üzerine olur. Örnek verelim;
Örnek – 5
(I) Öğretmen olarak ilk günümdü. (II) İlk dersimi vermek için sınıfa girdiğimde, bana odaklanmış öğrencileri gördüm karşımda. (III) Hepside pür dikkat kesilmiş, ağzımdan çıkacak ilk sözleri bekliyorlardı. (IV) Kim olsa aynı şeyi yapardı. (V) Baş selamı verip yerime oturdum. (VI) Ardından kendimi tanıttım ve bir heyecan ile ilk konumu anlatmaya başladım.
Bu parçada, numaralandırılmış cümlelerden hangisi cümlenin akışını bozmaktadır?
A) II B) III C) IV D) V E) VI
Paragrafın Yapısı konusu burada sona eriyor. Bir sonraki konumuzda görüşmek üzere, hoşçakalın.